نقد و تحلیل مولفه های کاربردشناسی زبانی در مثنوی

چکیده کاربردشناسی زبانی حوزه ای از علم زبانشناسی است که بر خلاف معناشناسی که معنی صوری واژه ها، عبارت ها و جمله ها را مطالعه می کند، به بررسی معنی موردنظر گوینده در قالب پاره گفتارها یا گزاره های زبانی می پردازد. تعریف جامع کاربردشناسی، بررسی معنی در تعامل است که بر اساس آن، معنی نه ذاتی کلمات است و نه به آنچه که توسط گویندگان تولید یا از طریق شنوندگان تفسیر می شود، محدود می گردد، بلکه فرایندی پویاست که از طریق تبادل میان گوینده، شنونده و بافت در جریان ارتباط به وجود می آید. این رساله به سه حوزه موضوعی محوری در زمینه کاربردشناسی، شامل مبحث کنش های کلامی، نشانگرهای اشاری (عناصر زمینه گرا)، معانی ضمنی و نحوه استنباط آن ها بر اساس اصل همکاری «گرایس» و راهکارهای مربوط به آن می پردازد. به همین منظور، رساله حاضر در قالب هفت فصل تدوین یافته است. بدین ترتیب که ضمن معرفی کلیاتی درباره موضوع، اهداف، فرضیه ها و ضرورت تحقیق در فصل نخست، شالوده های ارتباط ادبی در فصل دوم تبیین شده و رابطه آن با نظام معرفت شناختی متن مثنوی نشان داده می شود. فصل سوم، به تشریح مبانی اصلی کاربردشناسی، بویژه، به معرفی نظریه کنش های کلامی می پردازد و ضمن نقد علم معانی و کاستی های آن با استناد به ابزارها و مفاهیم به کار رفته در نظریه مذکور، الگویی را برای این پژوهش پیشنهاد می کند. فصول چهارم، پنجم و ششم، طبق الگوی تحقیق، به ترتیب به کنش های اعلامی و مبحث نشانگرهای اشاری، کنش های عاطفی و موضوع جهت گیری های زبانی (وجهیّت)، کنش های ترغیبی و سازوکارهای زبانی مرتبط با آن ها اختصاص دارد و کوشیده است تا نقش هر یک از این موضوعات را در تکوین بافت زبان عرفانی مثنوی روشن سازد. فصل آخر نیز نظریه معانی ضمنی گرایس و راهکارهای اصل همکاری را، به منظور تکمیل اهداف کلی تحقیق در تعریف ساختار ارتباطی مثنوی بیان می کند. در فرجام تحقیق، همین ساختار ارتباطی، با جمع بندی نتایج حاصل از فصول پیشین تعریف و در قالب شیوه مبتنی بر «ارتباط – ترغیب» در مثنوی ارائه می شود. در مجموع، رساله حاضر در نظر دارد که با بهره گیری از الگوهای کاربردشناختی، زمینه تدوین «بلاغتی نوین» را که در آن، چارچوبه های زبانی سنتی – اسلامی و معاصر با هم پیوند خورده باشد، فراهم آورد تا در کنار استفاده از دستاوردهای این دو حوزه از مطالعات زبانی برای آشنایی با بخش هایی از زبان عرفان، به بومی سازی موضوعات و روش هایی از علم نوین زبان شناسی دست یابد. کلیدواژها: کاربردشناسی، کنش های کلامی، عناصر زمینه گرا، جهت گیری های زبانی، مثنوی معنوی.